Het lezen helpt ons informatie tot ons te nemen. Het is een belangrijke vaardigheid, waar al vroeg op school aandacht aan wordt besteed. Maar helaas, niet alle kinderen komen even gemakkelijk tot lezen. Zijn er hulpmiddelen om leesonderwijs tot ontwikkeling te laten komen? Jazeker!

Afbeelding door Jerry Wang via Unsplash

Lezen op school

Het aanvankelijk technisch lezen begint In de basisschool voor de meeste kinderen al vroeg. In de meeste gevallen al in groep drie, op een leeftijd van een jaar of zes. Sommige scholen beginnen zelfs nog vroeger, al in de kleutergroepen is er de eerste kennismaking met letters en soms zelfs met het lezen zelf.

Het lezen lijkt, als je de kunst eenmaal verstaat, zo eenvoudig. Als je gaat analyseren wat er allemaal voor nodig is om het proces succesvol te laten zijn, ontdek je dat er heel wat stappen en deelstappen aan te pas komen voor het geschreven en gelezen woord in ons brein kan worden omgezet in een klank met een begrip, een betekenis.

Laten we eens inventariseren welke deelstapjes er zoal gezet moeten worden. Om dit artikel leesbaar te houden zullen we ons beperken tot de belangrijkste stappen.

• Visuele herkenning: Je ogen zien en herkennen een woord
• Het woord bestaat uit afzonderlijke lettertekens. Die lettertekens moeten worden herkend.
• Auditieve koppeling: de lettertekens moeten worden omgezet naar klanken
• Sommige lettertekens moeten in een combinatie verwerkt worden. Denk aan twee- of drieklanken als ng, oe, au, ie, ij, sch, en dergelijke.
• De gevonden klanken moeten aan elkaar worden geplakt tot een herkenbaar woord
• Het woord moet worden gekoppeld aan een betekenis
• De betekenis van het woord moet in een samenhang (met andere woorden) worden begrepen

Maar dat is nog niet alles. Je moet er rekening mee houden dat de klank van een letter kan veranderen, afhankelijk van de letter die vooraf is gegaan of erop volgt. Zo zal de letter a in een woord als bal anders klinken dan in een woord als balen. Of wat dacht je van de letter e, die in woorden als het, een of de al drie verschillende klanken heeft. Nog ingewikkelder, die drie klanken kun je ook in één woord tegenkomen. Denk maar aan het woord ‘vergeten’, waarin die drie klanken in één woord maar toch met hetzelfde letterteken terug te vinden zijn.Of wat dacht je van de letter ‘c’ die in sommige lettercombinaties als een ‘k’ klinkt, in andere gevallen als een ‘s’. In combinatie met een ‘h’ kan het als ‘g’ klinken, of als ‘sj’.

Afbeelding door David Monje via Unsplash

Prestatie

Het aanvankelijk leesproces is, als je je realiseert wat je er allemaal voor moet doen en kunnen, niet zo eenvoudig. Het is een hele prestatie voor kinderen om alle leesmoeilijkheden te overwinnen en tot begripvol lezen te komen. Ondanks de complexiteit van het proces gaat die ontwikkeling olver het algemeen verrassend snel. De meeste kinderen kunnen al op het eind van groep 3 eenvoudige teksten lezen, en het niveau van de teksten wordt in het erop volgende leesproces snel verhoogd. Het aantal lettergrepen per woord wordt hoger, het aantal woorden in de zin ook en bovendien komen er steeds nieuwe betekenissen en begrippen bij. Zo tegen groep 7 zullen de kinderen het hoogste leesniveau op de AVI-schaal bereikt hebben, maar dat wil niet zeggen dat de leesontwikkeling op dat punt stopt. (AVI staat voor: Analyse van Individualiseringsvormen.) Je blijft je ontwikkelen, je leesvaardigheden zullen ook na de basisschool steeds groter worden.

Het belang van lezen

Het lezen is de basis voor het leren. In het onderwijs wordt nieuwe stof veelal door het geschreven woord geïntroduceerd, en zijn het teksten die voor de details zorgen. Het is dus niet voor niets dat het leesonderwijs op de basisschool zo’n prominente plaats heeft gekregen en dat een groot deel van de actieve uren op school hieraan wordt besteed. We krijgen in de samenleving heel wat complexe informatie te verwerken, té complex om die met eenvoudige pictogrammen af te doen en daarom in tekstvorm op ons afkomt. Het geschreven woord maakt ons wegwijs in boeken, tijdschriften en websites. Het snel kunnen lezen is een voorwaarde om toegang tot kennis te krijgen. Maar ook dat is niet alles: door te lezen kun je kennis nemen van een wondere wereld vol verhalen. Zo kun je reizen maken in de fantastische wereld van je brein: de fantasie.

Verdieping

Het snel kunnen verklanken van teksten is een belangrijke vaardigheid, maar het is niet het enige dat een rol speelt. Het is ook van belang om de bedoeling van de schrijver te doorgronden. Bij het lezen van teksten is de informatie belangrijk, maar ook het eigen denken. Hetgeen je leest moet worden beoordeeld, ben je het wel eens met de schrijver? Heb je aanvullende informatie nodig? Of wijs je het resoluut af en zo ja: waarom? Het lezen van teksten vraagt om een verdere verdieping, het aanboren van een diepere laag die verder gaat dan alleen het verklanken. Dit alles maakt het hele proces zoveel interessanter.Het belang van een goede leesontwikkeling is belangrijk voor het goed kunnen functioneren in de maatschappij. Wie achterblijft in de leesontwikkeling kan verstoken blijven van informatie, met alle consequenties van dien.Monitoren van de leesontwikkeling is van belang om die achterblijven zoveel mogelijk te voorkomen en – zo mogelijk – te repareren. Het stimuleren van deze leesontwikkeling vraagt daarom alle aandacht. Voor sommige kinderen is dat geen probleem. Zij worden al gestimuleerd door het lezen zelf, door het betreden van alle fantastische verhalen die in druk verschenen zijn.

Het leeslogboek

Voor sommige kinderen is de ontwikkeling van het lezen helaas niet zo vanzelfsprekend. Voor hen is een extra zetje, een extra hulpmiddel nodig. Een van die mogelijke hulpmiddelen is het bijhouden van een leeslogboek.Het leeslogboek is een reflectieboek, een middel om kinderen te laten reageren op het gelezen boek. Het is belangrijk dat dit geen saai karweitje is en niet teveel tijd kost, het is niet de bedoeling dat het invullen van een leeslogboek juist afschrikkend werkt. De werkvormen in het leeslogboek moeten daarom kort en afwisselend zijn. In het leeslogboek verwerken de kinderen de boeken die ze gelezen hebben. Dat zorgt voor een beter onthouden van hetgeen gelezen is. Ook kun je eenvoudiger terugvinden welke schrijvers en genres het leukste zijn – en welke niet.

Hoe ziet het leeslogboek er uit?

Je kunt allerlei verschillende werkvormen in het leeslogboek gebruiken. Het is het gemakkelijkst als het leeslogboek in een ringband verzameld wordt, dat maakt het voor kinderen eenvoudiger om zelf nieuwe bladen toe te voegen. Zelf kunnen kiezen op welke manier je kunt verwerken is motiverend, zorg daarom voor een aanbod van verschillende werkbladen voor dit leeslogboek, met verschillende werk- en verwerkingsvormen. Let op: niet elk werkblad, niet elke werkvorm is voor elk boek even geschikt. Door te laten kiezen voorkom je demotivatie. Hier ligt wel een belangrijke, controlerende taak: let er wel op dat kinderen regelmatig een ander werkblad kiezen en niet steeds hetzelfde werkblad ‘maak een tekening’ of zoiets uit de kast trekken. Voor de werkbladen zou je bijvoorbeeld kunnen denken aan onderwerpen zoals:

• Het maken van een woordspin van het boek. Je schrijft in het midden de titel, en je kiest andere woorden zo dat het voor andere kinderen duidelijk wordt waar het boek over gaat.

Voorbeeld Woordspin

• Maak een tekening over een bepaald facet van het boek: wat vond je heel leuk, heel spannend of heel verdrietig in het boek.
• Probeer een andere bij het boek passende titel voor het boek te bedenken
• Wie was (waren) de hoofdpersoon (hoofdpersonen) uit het boek? Schrijf die naam (namen) op, en vertel iets over die mensen
• Begreep je alle woorden? Schrijf de moeilijke woorden op, en schrijf de betekenis op. Je hebt hiervoor een woordenboek nodig.
• Zou je het boek ook op een heel andere manier kunnen laten aflopen? Bedenk zelf een nieuw, spannend slot en schrijf dat op.
• Niet alles wat je leest is leuk. Welk boek vond je helemaal niet leuk en wilde je niet verder uitlezen?
• Schrijf de titel van dat boek op en waarover het gaat. Schrijf ook waarom je dit boek niet wilde uitlezen.
• Maak een stripverhaal over dit boek.
• Wie was de schrijver van dit boek? Wat weet je over deze schrijver? Heeft deze schrijver nog meer boeken geschreven?
• Kun je zelf een nieuwe, bij het boek passende, voorkant ontwerpen?

Bovenstaande lijst is uiteraard verre van compleet. Een beetje creatieve leerkracht kan ongetwijfeld nog veel meer bedenken dat in zo’n leeslogboek zou kunnen passen.

Vormgeving en vervolg

Om echt motiverend te kunnen werken moeten bovenstaande ideeën uiteraard in aantrekkelijke werkbladen vormgegeven worden, zodat ze de kinderen voldoende aanspreken. Ben kritisch, misschien ontdek je dat je werkbladen bijgesteld moeten worden als kinderen ze niet zo graag kiezen als je van te voren had ingeschat.

Tot slot

Het is belangrijk je te realiseren dat het leeslogboek belangrijk kan zijn voor het stimuleren van lezen, maar, en dat is belangrijk: het is geen doel op zich. Het gaat uiteindelijk om het snel leren lezen en het ervaren van het plezier daarin, niet om een stukje verplichte bezigheidstherapie.

Afbeeldingen: Pixabay